W procesie długotrwałego pozostawania bez pracy stresorem zagrażającym i zakłócającym równowagę między bezrobotnym a jego środowiskiem jest brak pracy, który wywołuje reakcję powodującą brak przystosowania się osoby do nowej sytuacji i zakłócenie równowagi w życiu, albo alternatywnie wynik reakcji może też okazać się sukcesem. Zależy to od nadawania ważności i roli stresorowi, który osoba może uznać za zagrożenie lub za wyzwanie w obiektywnej sytuacji. Stresor nie wyzwoli stresu psychicznego, jeśli wywoła pozytywne emocje związane z poprawnym przystosowaniem i oceną stresora jako wyzwaniem. (Reszke, 1999). Stres towarzyszy ciągle osobie bezrobotnej. Według G. W. Albeego wartość stresu jest wprost proporcjonalna do symptomów organizmicznych i zauważalnych przez osobę bezrobotną symptomów stresogennych, a odwrotnie proporcjonalna do kompetencji radzenia sobie z sytuacją trudną, samoakceptacją, subiektywnym poczuciem wartości i wsparciem środowiska społecznego. (Walczak, 2000). Dorota Wiatr [Czerwiec, 2014].
Psychologiczne teorie bezrobocia mówią nam o mechanizmach, które obecne są w życiu bezrobotnych. Jedną z najbardziej popularnych jest teoria Marii Jahoda, której znaczenie dotyczy pięciu różnych aktywności w zróżnicowaniu na doświadczanie ich w porównaniu z osób bezrobotnych i pracujących. Osoby bezrobotne poprzez brak w życiu codziennym doświadczania takich sytuacji jak: struktury czasu pracy i dopasowywania do niego pór innych zajęć, spotkań z innymi ludźmi niż domownicy, systematycznej aktywności w zbiorowości i uczestnictwa w celowych przedsięwzięciach – są pozbawieni elementów życia w odróżnieniu od osób pracujących, co negatywnie wpływa na ich samopoczucie i może prowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego przez stres. Bezrobotni muszą włożyć wiele wysiłków, by osiągnąć dostępność tych zdarzeń i ich strukturę. Osoby pracujące mają łatwy dostęp do wspomnianych czynników, tylko jakość tych zasobów może mieć niską wartość w przeciwieństwie do bezrobotnych, u których zazwyczaj te elementy w ogóle nie występują. Mniejsza jakość życia psychicznego w sytuacji bezrobocia wg podobnej teorii Petera Warra wiąże się u bezrobotnych z brakiem możliwości wykorzystania kontroli, własnych kwalifikacji, urozmaicenia, pozycji społecznej czy wpływu określonych celów z zewnątrz. Samopoczucie bezrobotnych obniża się na skutek mniejszej decyzyjności, braku motywacji, ograniczonych kontaktów społecznych i poczucia bezpieczeństwa co do przyszłości. (Reszke, 1999)
Ważną rolę w radzeniu sobie ze stresem w sytuacji długotrwałego bezrobocia odgrywają zasoby jednostki związane z wiedzą i kwalifikacjami oraz osobiste zasoby jak upór w dążeniu do celu, konsekwencja w działaniu. Nie mniej ważne okazują się umiejętności odczytywania sygnałów zagrożenia, nadawania im odpowiedniej rangi, co wpływa na samoregulację zasobów energetycznych jak i motywacyjnych. Im bardziej znaczące treści osoba przypisuje danej wartości, tym silniejsze pojawia się napięcie emocjonalne w chwili zagrożenia jego aktywizacji, czyli tym bardziej intensywny stres, ale przede wszystkim osoba jest w stanie poświęcić więcej energii na walkę ze stresorem. (Sowińska, 2012)
STRES PO POWROCIE DO PRACY
W sytuacji bezrobocia osoby charakteryzują się zmniejszoną odpornością na stres i przeżywane kryzysy (rozwojowe, tożsamościowe), w związku z tym wsparcie psychologiczne powinno polegać tu na zapewnieniu pomocy w obszarze emocji, zastosowaniu technik radzenia sobie ze stresem, treningu rozwoju większej odporności psychicznej, wzmacnianiu samooceny, podnoszenia pewności siebie, treningu asertywności i modyfikowaniu zachowań w postaci warunkowania pozytywnych reakcji emocjonalnych na stresujące zdarzenia. Wskazanie możliwości adaptacyjnych, przystosowawczych i samoregulacyjnych będzie główną rolą pomocy psychologicznej dla osoby w nowym miejscu pracy. (Schultz, 2011)
Najważniejsze będzie utrzymanie przez osobę pracy jak i zasobów osobistych w postaci poczucia skuteczności, umiejętności interpersonalnych w pracy oraz zasobów postaci stałego dochodu, oszczędności, które przeznacza na rozwój zawodowy. Ważne, by zastosować w jej wsparciu psychologicznym profilaktykę odnośnie zasobów osobistych przez indywidualne sposoby radzenia sobie ze stresem uczące ją odporności na ewentualną sytuację utraty pracy przez wzmacnianie jej umiejętności poczucia kontroli nad pracą, skuteczności i wiary we własne możliwości. W kontekście środowiska i otoczenia ważne byłoby wskazanie osobie, aby stworzyła sobie sieć społecznego wsparcia zarówno w miejscu pracy jak i poza miejscem zatrudnienia. Sieć wsparcia w różnych środowiskach jest potrzebna do przetrwania w niesprzyjających warunkach, kiedy stres pojawia się np. w pracy to wsparcie w środowisku poza pracą okaże się nieocenione i na odwrót. Dzięki temu osoba stworzy sobie taki bufor moderujący zmniejszanie skutków stresu, gdyż wparcie społeczne ma działanie obniżające podatność na jego skutki jak i zwiększa zdolność przystosowawczą jednostki do radzenia sobie ze stresem. (Heszen-Niejodek, 2008)
Wzmocnieniem dla zasobów może okazać się grupowy trening relaksacyjny np. raz miesiącu, by osoba nauczyła się odprężać, oraz aby dodatkowo w procesie grupowym miała oparcie poza pracą i domem, oraz by miała świadomość, że różni ludzie stosują wielorakie strategie radzenia sobie ze stresem. Wpływ psychologa mógłby też polegać na interwencji w potencjalnej sytuacji stresogennej na dopasowaniu zaleceń do indywidualnego stylu radzenia sobie odwołującego się do jej zasobów w postaci wcześniejszych skutecznych strategii radzenia sobie ze stresem uwzględniających repertuar jak i kontekst sytuacyjny przez tę osobę. (Schultz, 2011)
Heszen-Niejodek, I. (2008).Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie. W: J. Strelau (red.). Psychologia (t.3, s.465-492). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Reszke I., (1999). Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy. Katowice: Wydawca: Śląsk Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe.
Schultz, D. i Schultz, S. E. (2011). Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sowińska, A, (2012). Człowiek w sytuacji zagrożenia ekonomicznego w świetle teorii stresu i kosztów psychologicznych. W: Popiołek K., Bańka A., Balawajder. (red.) Człowiek w obliczu kryzysów, katastrof i kataklizmów. Społeczna psychologia stosowana. Tom I. Poznań -Katowice: Wydawca Stowarzyszenie Psychologia i Architektura.
Walczak, R., (2000). Obraz siebie u kobiet długotrwale bezrobotnych. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwo Naukowe KUL.
